woorden dansen

Juli-dans 2021 confronteerde me weer met het publieke van een dansvoorstelling. Ik zag Anne Teresa De Keersmaeker in een nieuwe choreografie in samenspraak met Bach's Goldberg Variaties, gespeeld door Pavel Kolesnikov. Ook zag ik L-E-V, het gezelschap van Sharon Eyal en Gai Behar, in Chapter 3: The Brutal Journey of the Heart.

Bij Anne Teresa De Keersmaeker is het publieke een aanwezig zijn bij een ontmoeting van dans en muziek, het ontmoeten van de herhalende bewegingen in Bach's compositie en het steeds opnieuw gevormd lichaam/bewegen in een choreografie die De Keersmaeker ook zelf danst. Bij haar vormt het publieke, het algemene, zich in de herhalende bewegingen van de conversatie van muziek en dans. En de conversatie beperkt zich niet tot het podium. Er is een pauze en danser en pianist verdwijnen, een sterk contrast met eerdere choreografieën van De Keersmaeker waar alles op scène gebeurt, zoals in Rosas danst Rosas, Bartok, maar ook in grotere producties als Rain en Drumming. Daar blijven de performers op het toneel, ook als ze zich verkleden. In Goldberg variaties gaan de perfomers het toneel af, het zaallicht gaat aan. De aanwezigen in de zaal worden uitgedaagd hun geduld te bewaren, de onderbreking niet op te vatten als een afbreking, en sommigen vinden dat erg moeilijk. Aanwezig zijn bij een choreografie van De Keersmaeker is door deze breuk nu ook veel meer een gedeelde verantwoordelijkheid. Niet alleen de danser en de pianist zorgen voor de gebeurtenis van de voorstelling, alle aanwezigen moeten de zorg voor het gebeuren op zich nemen, het gesprek breidt zich uit.

Bij L-E-V is het publieke traditioneler ingericht, de dansers op toneel, de anderen in de (krappe) stoeltjes in de zaal, ik hier, zij daar, geen pauze. De dansers beginnen direct als het doek opgaat in relevé en blijven lang zo dansen. De inzet van kracht die voor de hoge balans op de voorvoeten nodig is lijkt de dansers moeiteloos af te gaan. Aan mijn ademhaling en aan onverwachte bewegingen merk ik dat ik met ze 'mee dans'. Ik laat daarmee een deel van de uitputting en de roes die zo kenmerkend zijn voor de choreografieën van Eyal in me opkomen. En er is ook veel te zien. De conversatie is hier eerder tussen dansers en zij gebruiken hun fabelachtige techniek voor de inkleuring van de wendingen in hun samenspraak. Ze dragen allen dezelfde nauw sluitende kostuums die mede door de bonte opdruk een unisex uitstraling geven. Het gaat om de dans en om het verschillend dansen van de dansers, niet om een opgelegde betekenis of om hun identiteit. Het is de concentratie op kracht en de nadrukkelijke eigen toon van de dansers die de dans oprecht maakt en een onontkoombare zeggingskracht geeft.

De structuur van De Keersmaeker's dans is gebaseerd op geometrische patronen, cirkel (zoals in Violin phase bijvoorbeeld), spiraal en vijfhoek (zoals bijvoorbeeld in Drumming). In de Goldberg Variaties komen ze allemaal terug. De vleugel van Kolesnikov staat links voor op het podium en vormt het uitgangspunt van veel van de patronen. Soms ook is de vleugel het middelpunt en zelfs een enkele keer is het een werktuig voor de danser als De Keersmaeker geheel onder het instrument wegglijdt, hangend met haar handen aan de rand van het instrument. Zo hangt ze zich aan de muziek en laat zich erdoor verleiden. Op andere momenten gaat ze voor de muziek uit. Dan dirigeert de dans. Haar bewegen vormt dan de eerste maten van een eigen golf muziek voordat Kolesnikov inzet.

Het muzikale wordt bij De Keersmaeker niet alleen gevormd via de dans, het eerste deel voor de (onverwachte) pauze eindigt met het door haar naar voren laten rollen van een ijzeren staaf die door de onverstoorbaar doorspelende Kolesnikov net op tijd wordt tegengehouden bij de rand van het toneel. De 'flow' van bewegingen, lichaam en geluid die de dans van De Keersmaeker en de muziek van Bach samenbrengen komt dan plots tot stilstand. Na de, voor sommigen ongemakkelijke, pauze schopt De Keersmaeker de ijzeren staaf met een soepele beweging terug. Opnieuw het ratelende ijzer over de vloer en dan een web van metalen geluiden als de staaf tegen de achterwand kletst. Kolesnikov zet direct in en sleept de chaotische ijzeren geluidswal mee in zijn vervolgspel. De conversatie is niet onderbroken, er is even gezwegen en met een felle attaque is alles weer op snelheid gebracht.

Eyal's The Brutal Journey of the Heart vraagt technisch veel van de dansers en ook veel van de inzet van kracht door de dansers. Ze dansen complexe patronen die zonder de balans op de voorvoet al ingewikkeld zijn en veel concentratie vergen. De virtuositeit is navenant maar stoort vreemd genoeg ook niet. Dat komt waarschijnlijk doordat de zichtbare kracht uitoefening en de soms lage houding de indruk geven van een overgave aan rauwe natuur krachten. Aan een onderhevig zijn aan de wrede reis van het gevoel. De lage houding wordt afgewisseld met verlengingen, houdingen worden in de lengte gericht, armen en benen reiken in de hoogte, zoeken verlossing in het lichte. De dansers zijn afwisselend dicht bij elkaar, steun zoekend en brengen in unisono verdeeld over de dansvloer een eigen kleur aan in zwierende patronen. De choreografie komt daarmee dichtbij de definitie van minimalisme in dans van Christos Papadopoulos 'Minimalisme gaat over jezelf heruitvinden zonder overbodige franje' (in Magazine Juli dans van editie 2021). Het minimalisme gaat voor deze 'nieuwe Griekse' choreograaf niet over gebrek aan vaardigheid maar gaat voor verzet tegen het oog dat steeds maar weer vermaakt wil worden. Eyal benadert dat en De Keersmaeker slaagt daar al haar gehele werkende leven in. Ze wijzen het voor de hand liggende af, maken zoals Paul Klee dat noemde, werk voor een volk dat nog niet bestaat.

De structuur van de voorstelling van De Keersmaeker is als een boog. We zien haar vroege werk (Fase, Rosas danst Rosas) geciteerd en haar latere werk (Drumming, Bartok). Citaten in kenmerkende eenvoudige, soms folkloristische bewegingen meestal in attaque vorm uitgevoerd, springen, rennen, draaien, zwaaien van een been, wijzen, kataklop. Het breekpunt, de stilte van de pauze die door de geluidswal van de ijzeren staaf wordt ingekneld, citeert de plaats van Elena's Aria in haar oeuvre. Het werk dat De Keersmaeker maakte na Rosas danst Rosas en waarvoor ze geen muziek gebruikte. In Elena's Aria onderzocht ze hoe je kunt dansen als je geen zin hebt te bewegen en toonde ze haar fascinatie voor het opkomen van muziek uit bewegen. Daarna gaan haar choreografieën altijd samen op met muziek zonder door de muziek gedomineerd te worden. Zoals Bach's Goldberg Variaties bestaat uit een Aria, 30 variaties erop en een da capo, verbeeldt het choreograferen van De Keersmaeker een leven dat begint, piekt en in de dalende boog opnieuw begint, da capo, een nieuwe golf. Of, vrij naar Nietzsche over eeuwige wederkeer in Zarathoustra: als dit leven is, dan nog een keer.

(Voorstellingen gezien in ITA Amsterdam Goldberg Variaties 5 juli 2021; The Brutal Journey of the Heart 9 juli 2021)

René